رتوریک چیست؟/ از ارسطو و چرچیل تا بازرگان و شریعتی
تاریخ انتشار: ۲۳ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۶۸۲۹۲۸
عصر ایران - رتوریک (Rhetoric) عبارت است از فن سخنرانی و بلاغت و اقناع یا هنر ترغیب؛ کاری که با تکیه بر زبان‌دانی و سخنوری و قدرت استدلال صورت می‌گیرد و معمولا یکی از ابزارهای لازم برای سیاست‌مداران و دولتمردان برجسته است.
این واژه را ابتدا ارسطو در یکی از کتاب‌هایش، که نام کتاب هم "رتوریک" بود، مطرح کرد و آن را به معنای فن سخنرانی به کار برد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در یونان باستان نطق و سخنرانی اهمیت زیادی در عرصۀ اجتماعی و سیاسی داشت و سخنرانان زبردستی حضور داشتند که می‌کوشیدند با قدرت سخنوری، مخاطبان خود را متقاعد کنند. یکی از دلایل این امر، وجود دموکراسی مستقیم در آتن بود که به مردم اجازه می‌داد در مجلس آتن، که جلساتش در یکی از میدان‌های شهر برپا می‌شد، گرد هم آیند و دربارۀ مسائل دولتشهرشان بحث کنند.
در این جلسات، هر شهروندی طبیعتا می‌کوشید نظر خودش را درست جلوه دهد و شهروندانی که بلاغت و سخنوری بیشتری داشتند، شانس بیشتری هم برای متقاعد کردن دیگران به پذیرش نظر خودشان داشتند.
با این حال در دولت‌شهرهای غیردموکراتیک نیز رتوریک رایج بود چراکه اساسا یونانیان باستان اهل فضل و فرهنگ بودند و سوفیسم نیز در میان آن‌ها به رتوریک دامن می‌زد. سوفسطاییان کسانی بودند که گاه از نظراتی دفاع می‌کردند که شهود اخلاقی و عقل سلیم، آن نظرات را رد می‌کرد ولی قدرت استدلال و سخنوری آن‌ها موجب می‌شد مخاطبان‌شان نهایتا با آن‌ها موافق شوند.
اصطلاح سفسطه از همین جا پیدا شد و باید گفت که موفقیت سفسطه بدون رتوریک یا فن بلاغت و "خوب سخن گفتن" (نه سخن خوب گفتن) ناممکن است.
رتوریک در واقع "سخن‌گفتن به نحو موثر و متقاعدکننده" است ولی به تدریج تبدیل به یک دانش ادبی شد که انشانویسی یکی از مشتقات آن بود. به این معنا، کسی که خوب انشا می‌نویسد و یا نویسنده‌ای که نوشتارش خواندنی است، افرادی قلمداد می‌شدند که دستی در دانش رتوریک داشتند و همین سبب می‌شد که آنچه می‌نویسند، مقبول واقع شود؛ ولو آنکه منطقا قابل دفاع نباشد.
رتوریک به معنای فن بلاغت، شاخه‌ای از ادبیات محسوب می‌شود ولی برای یک سخنران، صرفا جذابیت متن سخنرانی‌اش کافی نیست؛ بلکه او باید بتواند آن نوشتار موثر را با لحنی موثر القا کند و به خورد مخاطبان و مستمعانش دهد.
بنابراین رتوریک صرفا وابسته به کلمات نیست بلکه حس پشت کلمات نیز در آن تاثیرگذار است. سیاست‌مدار یا دولت‌مرد یا روشن‌فکری که برای مردم سخن می‌گوید، اگر درخشان‌ترین جملات را نیز با بیانی غیرموثر ایراد کند، کارش چو زلف یار پریشان و درهم است!
بلاغت از جمله فنون ادبی است که سه شاخۀ "معانی"، "بیان" و "بدیع" را در بر می‌گیرد. "بیان" را خطابه یا ریطوریقا ترجمه کرده‌اند. به این معنا، رتوریک یعنی فن "بیان"، که یک‌سوم "بلاغت" است. ولی بسیاری هم معتقدند رتوریک یعنی بلاغت؛ چراکه بیان خوب به تنهایی کافی نیست بلکه سایر شاخه‌های بلاغت نیز باید در کار باشند تا سخن عمیقا موثر افتد.
در بین دولتمردان مشهور، وینستون چرچیل فردی بود که رتوریک قابل توجهی داشت. چرچیل نویسنده‌ای زبردست بود که جایزۀ نوبل ادبیات را هم در دهۀ 1950 کسب کرد. او در جریان جنگ جهانی دوم، روزانه 5000 کلمه خاطرات جنگ را می‌نوشت و ضمنا سخنرانی‌های موثرش را هم خودش می‌نوشت. متن سخنرانی‌های او غنای ادبی بالایی داشتند و او آن‌ها را با بیانی موثر در نطق‌های رادیویی‌اش ایراد می‌کرد.
در همان دوران جرج ششم، پادشاه انگلیس، که لکنت زبان هم داشت، با کمک مربی فن بیانش، توانست مشکل لکنت زبانش را حل کند و سخنرانی‌های رادیویی موثری برای مردم بریتانیا در طول جنگ جهانی دوم ایراد می‌کرد که در حفظ روحیۀ آن‌ها برای تحمل مصائب جنگ موثر بودند.
اگر صرف "بیان" مد نظر باشد، چرچیل و جرج ششم هر دو رتوریک قابل قبولی داشتند ولی اگر علم "معانی" (شاخۀ دیگر بلاغت) را هم لحاظ کنیم، چرچیل چون خودش نویسندۀ سخنرانی‌هایش بود و ضمنا سخنرانی‌هایش غنای ادبی بیشتری داشتند، در قیاس با جرج ششم، رتوریک غنی‌تری داشت.
در بین روشنفکران ایرانی، دکتر علی شریعتی رتوریک درخشانی داشت و با تکیه بر قلم و کلامش حین سخنرانی‌هایش، پرمخاطب‌ترین روشنفکر تاریخ ایران شد. تیراژ کتاب‌های شریعتی در تاریخ روشن‌فکری ایران، بالاتر از تیراژ کتاب‌های هر روشنفکر دیگری بوده است.
این تیراژ بالا صرفا محصول قلم او نبود بلکه محصول بیان او نیز بود. اما جدا از این دو عنصر، شخصیت کاریزماتیک و چهرۀ خاص او نیز در جذب آن همه مخاطب موثر بودند.
برخلاف شریعتی، مهندس بازرگان روشنفکر مذهبی‌‌یی بود که رتوریک برجسته‌ای نداشت و صرفا قلم می‌زد یا سخن می‌گفت برای اینکه نکاتی را به مخاطبانش بیاموزد یا آن‌ها را به سمتی که درست می‌دانست، هدایت کند. او نوشتاری ساده و بیانی نه چندان موثر داشت البته امروزه به نظر می‌رسد مواضع فکری و سیاسی بازرگان مفیدتر از شریعتی بوده.
همین که شریعتی آن قدر تاثیرگذارتر از بازرگان بود، تا حد زیادی نشان می‌دهد که رتوریک عمدتا جنبه‌های عاطفی وجود انسان را هدف می‌گیرد. قطعا فیلسوف بلندپایه‌ای مثل کانت، اگر سخنرانی می‌کرد، در قیاس با سخنرانان برجسته‌ای مثل موسولینی و هیتلر و کاسترو، رتوریک ضعیفی می‌داشت.
ویلفردو پارتو، جامعه‌شناس ایتالیایی، معتقد بود عقل فقط یکی از عوامل موثر در سیاست است. او عواطف انسان‌ها را هم یکی از علل بسیار مهم در اتخاذ مواضع سیاسی‌شان می‌دانست. این عواطف با تکیه بر فن بلاغت و هنر ترغیب و اقناع و اقامۀ استدلال‌هایی که موثرند ولی لزوما دقیق و درست نیستند، تحریک می‌شوند.
با این حال رتوریک را نباید یکسره منفی دانست. رتوریک سلاحی است در دست دولتمردان و رهبران سیاسی و روشنفکران و سایر افراد مشهور و پرمخاطب در هر جامعه‌ای؛ سلاحی که می‌توان از آن به خوبی یا به بدی استفاده کرد.
در تاریخ اسلام، رتوریک یا بلاغت علی ابن ابیطالب زبانزد عام و خاص است. محمد ارکون، روشنفکر معاصر جهان عرب، در توصیف رتوریک حضرت علی گفته است که آن خطبه‌های آتشین، سلاحی موثر در دست علی(ع) بودند.
کانال عصر ایران در تلگرام
منبع: عصر ایران
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.asriran.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «عصر ایران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۸۲۹۲۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
پیشرفت‌های شهرداری مبارکه نتیجه تعامل موثر با شورای شهر است
شهردار مبارکه گفت: بخش عمده‌ای از پیشرفت‌های اخیر مدیریت شهری در اجرای پروژه‌ها و خدمت‌رسانی به شهروندان، نتیجه تعامل موثر اعضای شورای شهر و شهرداری است.
محمدمهدی احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در اصفهان با تبریک به مناسبت فرارسیدن روز شورا به همه منتخبین مردم در شوراهای اسلامی شهر و روستا، اظهار کرد: پیشرفت و جهش سرانه‌های شهری نتیجه تنها بخشی از تلاش و همدلی اعضای شورای شهر با مدیریت شهری در دوره ششم است.
وی دغدغه‌مندی و کوشش مجدانه برای رفع نیازهای عمومی شهروندان را از مشخصه‌های اجتناب‌ناپذیر شورای شهر مبارکه در دوره ششم عنوان کرد و افزود: مدیریت شهری مبارکه در سال‌های اخیر به موفقیت‌های کم نظیری دست پیدا کرده و بطور قطع اگر در زمینه‌های عمرانی و فرهنگی شانه به شانه شهرهای بزرگ می‌زنیم نتیجه درایت و دقت عمل نمایندگان مردم در شورای اسلامی شهر است.
شهردار مبارکه، وفاق، همدلی، برادری و پرهیز از حاشیه‌ها را رمز موفقیت شوراها دانست و خاطرنشان کرد: شوراها نماد بارز مردم سالاری دینی در کشور هستند و اهمیت روز افزون شوراها در عرصه مدیریت شهری بر هیچ کسی پوشیده نیست.
احمدی با اشاره به اینکه اتکا به آرای مردمی به عنوان یکی از شاخصه‌های اصلی نظام اسلامی در شوراها متجلی می‌شود، اضافه کرد: مجموعه شورای اسلامی و شهرداری همواره برادرانه و بر اساس اصول و موازین قانونی به حرکت خود برای رسیدن شهر به شرایط ایده آل حرکت می‌کنند.
وی با تبریک روز شوراها به اعضای شورای اسلامی شهر مبارکه ابراز امیدواری کرد: در سایه بهره‌مندی از خرد جمعی برای تحقق اهداف توسعه شهر و خدمت بیش از پیش به شهروندان، گام‌های بلندی برداشته شود.
کد خبر 748773
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است